De Gezondheidsraad werkt aan een advies over risico’s van bestrijdingsmiddelen. Minister Schouten (landbouw) wil dat de raad ook kijkt naar de relatie tussen landbouwgif en de ziekte van Parkinson. Niet zonder reden.Joop Bouma11 maart 2020, 10:00
Bij het sporten merkte Maria Dekker dat haar linkerarm niet goed meer mee bewoog in het ritme van het hardlopen, 35 was ze toen. Ze ging naar de huisarts, maar die dacht aan stress, ze lag immers in scheiding. Het zou wel over gaan, een arts denkt bij een jonge vrouw met een vage klacht niet meteen aan een ernstige aandoening.
Ziekte van Parkinson
Maar op het werk kon ze kort daarna ineens niet goed meer typen met haar linkerhand. Ze ging opnieuw naar de huisarts, die haar verwees naar een neuroloog. “Die zag het meteen. Hij liet me wat tests doen en binnen tien minuten stelde hij de diagnose: de ziekte van Parkinson.”
Dat was drie jaar geleden. In Nederland hebben ongeveer 50.000 mensen deze hersenaandoening met vele verschijningsvormen. “Het gaat nu best goed”, zegt Dekker, een alleenstaande moeder met kinderen. “Door mijn medicijnen functioneer ik prima. Maar ik weet niet hoe het ziekteproces op termijn gaat verlopen.”
Maria Dekker heet anders. Ze wil niet onder eigen naam in de krant, omdat haar werkgever niet weet dat ze Parkinson heeft. Dekker heeft een tijdelijk contract en is bang dat ze haar kans op een vaste aanstelling verkleint als de baas weet dat ze door ziekte mogelijk niet zal kunnen doorwerken tot haar pensioen. “Ik heb jonge kinderen, ik heb die baan nodig.”
Ze denkt dat ze haar ziekte heeft gekregen door blootstelling aan bestrijdingsmiddelen. Ze is een van de zeventig parkinsonpatiënten, die zich tot dusver bij de Parkinson Vereniging hebben gemeld omdat ze vermoeden dat hun aandoening is veroorzaakt door landbouwgif.
Dekker is opgegroeid in West-Friesland. Ze had vakantiebaantjes in de groente- en bollenteelt. “Bollen pellen, aardappels rooien, kool planten. Ik had ook een eigen paard dat op een boerderij stond. Ik ben in die jaren volop in contact ben geweest met bestrijdingsmiddelen.” In de West-Friese landbouw worden op grote schaal chemische middelen gebruikt om plant en bodem te vrijwaren van insecten en schimmels.
In individuele gevallen is niet aan te tonen wat de oorzaak is van een neurologische ziekte. Maar uit wetenschappelijke studies staat inmiddels vast dat blootstelling aan bestrijdingsmiddelen een aanmerkelijk grotere kans oplevert op de ziekte van Parkinson of een van de tientallen verwante neurologische aandoeningen. Bij langdurig werken met landbouwgif is de kans op Parkinson zelfs met 50 procent verhoogd, volgens een onderzoek.
Parkinson is in geïndustrialiseerde landen de snelst toenemende neurologische ziekte. Door de ziekte verliezen patiënten hersencellen, waardoor allerlei processen zoals bewegen minder vanzelf gaan. Trillende handen, verstijving, tragere bewegingen en moeilijk lopen zijn enkele van de motorische verschijnselen. Ook andere klachten kunnen optreden, zoals dementie en depressie.
Vaker op het platteland
De ziekte verloopt progressief en is – nog altijd – ongeneeslijk. Vast staat dat Parkinson vaker voorkomt op het platteland, bij boeren. Er zijn sterke aanwijzingen dat de middelen die landbouwgewassen moeten beschermen tegen schimmels en insecten de veroorzaker kunnen zijn. Bij proeven op muizen is aangetoond dat blootstelling aan veel gebruikte schimmelmiddelen tot Parkinson-achtige symptomen leiden.
Mancozeb is een van die verdachte schimmelbestrijders. Het middel bestaat al bijna zestig jaar en wordt grootschalig toegepast in de teelt van aardappelen, uien, bloembollen, tarwe en fruit. Wereldwijd is mancozeb toegelaten voor zeventig gewassen. In Nederland is in 2017 volgens cijfers die door Greenpeace zijn opgevraagd 2,5 miljoen kilo mancozeb verkocht.
Het bestrijdingsmiddel vertoont qua samenstelling grote overeenkomsten met maneb, dat sinds 2017 niet meer in Nederland mag worden gebruikt vanwege de Parkinson-risico’s. Mancozeb is om dezelfde reden omstreden. De Europese toelatingsautoriteit wilde afgelopen jaar het middel al verbieden, maar uiteindelijk is de vergunning verlengd tot november 2021, ondanks weerstand van Nederland.
Jobien Wind, beleidsmedewerker van de Parkinson Vereniging en zelf patiënt, heeft een uitdraai van de zeventig meldingen naast haar op tafel liggen, in het verenigingsbureau in Bunnik. Zeventig namen van mensen die zich meldden toen haar vereniging vorig jaar september na een uitzending van het tv-programma ‘Zembla’ het meldpunt opende. Zembla had een brief gekregen van een boerenzoon uit West-Friesland, die met grote vragen zat nadat zijn vader op 47-jarige leeftijd was overleden aan Parkinson. Zijn vader had jarenlang met bestrijdingsmiddelen gewerkt. De zoon was gaan rondvragen in de omgeving en had binnen een straal van ongeveer 1 kilometer twaalf gevallen van Parkinson gevonden. Allemaal mensen die veel in aanraking waren geweest met bestrijdingsmiddelen.
Van de zeventig meldingen die Jobien Wind kreeg, gaat het in bijna driekwart van de gevallen om mensen uit de agrarische sector. “Ik ben van het grote aantal meldingen geschrokken. Vooral ook omdat het vaak om oudere mensen gaat. Die grijpen niet zo snel naar de pen.”
Wind, gepromoveerd moleculair bioloog, heeft sterke vermoedens dat ook bij haar de oorzaak van haar ziekte ligt bij blootstelling aan bestrijdingsmiddelen. Bij haar gaat het vermoedelijk om glyfosaat, de werkzame stof in onkruidverdelger Roundup van Bayer. Het middel wordt in verband gebracht met kanker, onvruchtbaarheid én Parkinson. Wind werkte in de jaren zeventig als scholier tijdens vakanties in de bollenteelt en deed later als wetenschapper onderzoek in een plantenziektenkundig laboratorium met glyfosaat.
Verschuilen achter Europa
Directeur Carla Aalderink van de Parkinson Vereniging heeft minister Schouten drie maanden geleden per brief gevraagd snel met maatregelen te komen en, om te beginnen, per direct mancozeb te verbieden. Maar Schouten voegde zich in het besluit van de EU om mancozeb nog een jaar respijt te geven. “Waarom verschuilt de minister zich achter Europa? Ze kan toch ook zelf beslissen om uit voorzorg dat middel van de markt te halen?”
“Wij vinden het vreemd dat de Nederlandse overheid zo aarzelend optreedt. De relatie tussen bestrijdingsmiddelen en Parkinson is onomstotelijk. En dan wordt er gesproken over vervolgonderzoek. Maar dat gaat weer extra tijd kosten en wij hebben haast. Deskundigen verwachten in de komende decennia een extreme toename van het aantal Parkinsonpatiënten. Intussen gaat de blootstelling gewoon door. Is het echt verstandig te wachten op de volledige wetenschappelijke zekerheid, terwijl de signalen nu al zo ernstig zijn?”
De echte naam van Maria Dekker is bekend bij de hoofdredactie.
Expert waarschuwt voor pandemie
Volgens neuroloog en internationaal expert op het gebied van de ziekte van Parkinson, Bas Bloem, dreigt er een pandemie van Parkinson in de komende 25 jaar. “Het is de snelst groeiende hersenziekte ter wereld”, zegt hij. Samen met drie Amerikaanse neurologen wil hij de ziekte nadrukkelijker op de kaart te zetten. Volgende week verschijnt in de VS een boek dat Bloem samen met drie Amerikaanse collega’s schreef.
Volgens Bloem, hoogleraar neurologische bewegingsstoornissen in Nijmegen, gold Parkinson ooit als een vrij zeldzame aandoening, maar sinds de industriële revolutie in de negentiende eeuw is de ziekte spectaculair toegenomen. “We zien nu in China, dat zich industrieel enorm heeft ontwikkeld, een explosie van Parkinson. Daarbij speelt de blootstelling van consumenten aan pesticiden een belangrijke rol.”
Bloem merkt op dat agrariërs die werken met bestrijdingsmiddelen een grotere kans hebben op Parkinson. “In Frankrijk is Parkinson al geclassificeerd als een beroepsziekte van boeren. Uit studies is gebleken dat pesticiden, die nauwe verwantschap vertonen met mancozeb, uitermate giftig zijn voor muizen en apen. Deze proefdieren ontwikkelden Parkinson na blootstelling. Resten van pesticiden zitten wijdverbreid in onze voedselketen.’’
Landbouworganisatie LTO Nederland zegt bekend te zijn met de zorgen en vragen rond de Ziekte van Parkinson op het platteland. “Wij vinden het belangrijk dat boeren en tuinders, hun gezinnen én omwonenden ervan op aan kunnen dat de gewasbeschermingsmiddelen die in Nederland zijn toegelaten veilig zijn. We vertrouwen daarbij op de onafhankelijke wetenschappelijke beoordeling van toelating van gewasbeschermingsmiddelen.” Een eventuele relatie tussen Parkinson en landbouwchemicaliën moet door deskundigen worden uitgezocht, aldus een woordvoerder. “Het gaat ook om de gezondheid van onze leden en hun gezinnen.”
