VVD-fractievoorzitter Klaas Dijkhoff kon zijn frustratie deze week amper bedwingen. Hebben we eindelijk bescherming tegen een hele trits akelige ziektes, die ‘geniale vondst die vaccinatie heet’ – blieven de mensen het niet. ‘Ik snap dat niet’, twitterde de liberaal onthutst.

Het illustreert de machteloosheid van politici en bestuurders als het gaat om vaccins. Veiliger en beter dan ooit zijn de vaccins, maar niettemin bereikte de vaccinatiegraad in Europa deze week zijn laagste punt in tien jaar. Dan maar de knoet erover. Geen inenting, dan ook geen kinderdagverblijf, vindt inmiddels een Kamermeerderheid onder regie van D66. Een beetje zoals kinderen al in de 19de eeuw zonder ‘pokkenbriefje’ de school niet in mochten. Anderen pleiten voor inhouding van de kinderbijslag of zelfs een vaccinatieplicht. Alles om de dwarsliggers over de streep te trekken.

Klaas Dijkhoff

✔@dijkhoff

We kunnen onze kinderen door ‘n prikkie beschermen tegen dodelijke ziektes. Geweldig!
Helaas groeit het aantal ouders dat dat niet doet. Ik snap dat echt niet. Dat moet anders. Lees hier hoe: https://www.vvd.nl/nieuws/klaas-dijkhoff-over-vaccinatie … #ikvaccineer

‘Anti-vaxxer’ hoogopgeleid

Maar waar men in alle flinkheid aan voorbijgaat, is dat de moderne vaccinweigeraar niet dom, naïef of achterlijk is – en allang niet meer alleen bestaat uit strenggelovigen die vinden dat je de ‘gesel Gods’ zijn gang moet laten gaan. De moderne ‘anti-vaxxer’ is hoogopgeleid, belezen en zelfbewust. En het is niet waarschijnlijk dat die zich laat overtuigen door politici die hun opvattingen afdoen als ‘pseudo-geleerde bullshit’, zoals Dijkhoff deed.

Echt lekker heeft het nooit gezeten tussen de mens en zijn vaccins. Het heeft ook iets ongemakkelijks, de kinderen inspuiten met afgezwakte ziektekiemen. Zeker niet als een deel van die kinderen daarna ziek wordt – een enkeling zelfs zo ziek dat het stuiptrekkingen krijgt. Niettemin werd vooral het eerste poliovaccin in 1954 nog met grote vreugde ontvangen.

Maar dat was een andere tijd: toen kindersterfte nog vers in het geheugen lag, en men gezagsgetrouw naar de inenter schuifelde als de autoriteiten daartoe opriepen. In 2009 ging dat bij de introductie van het hpv-vaccin, tegen het virus dat baarmoederhalskanker opwekt, wel even anders. De sporthallen bleven leeg, de mensen wilden niet. Ook toen reageerden bestuurders onthutst.

Wantrouwen

De moderne vaccinweigeraar is een product van de sociale bewegingen van de jaren zestig en zeventig. Een zelfbewuste groep, die grote industrieën wantrouwt, bezorgd is over chemische vervuiling en die traditioneel gezag in twijfel trekt. Al in de jaren zestig begonnen feministische moeders over vaccins dezelfde vragen te stellen als over de pil. ‘Is het nodig, is het veilig, en kun je de adviezen van de experts vertrouwen?’, zoals medisch historicus Elena Conis samenvat in het boek Vaccine Nation.

En niet geheel onbegrijpelijk. Sinds de jaren zestig werden er in een hoog tempo nieuwe vaccins ontwikkeld en geïntroduceerd, ook tegen ziektes die men voorheen nog als ‘mild’ bestempelde, zoals de bof of waterpokken. Nu werden ze echter afgeschilderd als ernstige aandoeningen, terwijl de experts de bakens verzetten: vaccineren moet voor de gemeenschap; we willen virussen uitroeien; naast kinderen moeten we ook ouderen, zwakkeren en werknemers inenten.

Vaccins als groeimarkt, dat kan niet in de haak zijn, voelde men aan zijn theewater. Het zal geen toeval zijn dat de teleurstellende opkomst voor de hpv-vaccinatie volgde op een binnenbrandje rond het vaccin tegen Mexicaanse griep: massaal ingekocht op aanraden van de adviseurs, waarna bleek dat de pandemie meeviel en viroloog Ab Osterhaus aandelen had in een bedrijf dat onderzoek doet naar vaccins (Osterhaus zelf heeft de belangenverstrengeling altijd ontkend).

Middelvinger naar globalisering

De maatschappij heeft de problemen over zichzelf afgeroepen, door burgers op te roepen zichzelf vooral goed te informeren, zegt hoogleraar wetenschapscommunicatie Hedwig te Molder desgevraagd. ‘Je kunt niet aan de ene kant zeggen: ouders mogen zelf kiezen, zoals altijd het beleid was, en er vervolgens bij zeggen: maar als je tégen kiest, is dat irrationeel en volg je te veel je emoties.’

Meer dan een dwaling is vaccinweigering een opgestoken middelvinger naar globalisering en neoliberalisme; een opstand van de linnen tasjes tegen de grote industrie. ‘Ik heb alleen mijn lichaam nog, daar blijven ze vanaf’, zoals een inbellende luisteraar donderdag opmerkte op Radio 1 over een verwant onderwerp, verplicht dna afnemen.

Vertrouwen winnen

Een vaccinatieplicht zal de vaccinatiegraad waarschijnlijk iets verhogen, daarover is het onderzoek wel duidelijk. Maar het vertrouwen winnen, dat is een andere kwestie. ‘Die rabiate anti-vaxxers, daar gaat het niet eens om. Je moet denken aan de veel grotere groep die meeluistert: hoe gaat de overheid om met de anti-vaxxers en hun zorgen over bijvoorbeeld de farmaceutische industrie?’, vindt Te Molder. ‘Het is een gesprek over waarden, over hoe we als maatschappij goed voor onze kinderen kunnen zorgen. Steek het dan ook zo in.’

Wie de tegenstand écht wil doorbreken, zal met meer moeten komen dan dwangmaatregelen, krachttermen of nog meer uitleg hoe ‘geniaal’ vaccins zijn. Het is de vraag of de anti-vaxxers erg zullen luisteren naar een kabinet dat tegelijkertijd via de dividendbelasting multinationals de hand boven het hoofd houdt, en die onafhankelijke wetenschappers aanmoedigt om toch vooral samen te werken met het bedrijfsleven.