Bert Keizer
Het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde organiseert een dag waarop artsen samenkomen om elkaar aan de tand te voelen over gevoelige kwesties binnen hun vak. Dit jaar was het thema ‘Verbeteren of verzieken? Medicalisering en de rol van de dokter’.
Dat geneeskunde ook beschadigend kan zijn is geen nieuwe gedachte. In 1976 schreef Ivan Illich zijn ‘Medical Nemesis – the expropriation of health’, een door velen toen als verzengend ervaren betoog tegen de narigheid die artsen aanrichten. Ik geef u de openingszin: ‘Het medische establishment is verworden tot een belangrijke bedreiging van onze gezondheid.’
Illich kwam met een vernietigende opsomming van allerlei ellende die door geneeskunde wordt veroorzaakt. Hij putte daarvoor uit onze eigen vakliteratuur. Toen ik het las in 1980 dacht ik: als dit bekend wordt dan stort het vak als een kaartenhuis ineen. Dat viel mee. Of tegen natuurlijk, want er gebeurde eigenlijk helemaal niks. Vergelijk het Vaticaan. Enig idee wat je daar voor explosief onder moet schuiven zodat het de lucht in vliegt? Geneeskunde heeft daar immers wel iets van weg?
Medicalisering
Maar op zo’n NTvG-dag blijkt er een aanzienlijke ruimte te bestaan voor een scherpe weging van wat we nu eigenlijk doen. Medicalisering kun je beschrijven als een door artsen uitgevoerde activiteit die niet leidt tot substantiële gezondheidswinst. Het gaat om toestanden die normaal zijn, maar die door medische bemoeienis tot ziekelijk worden bestempeld, waarna maatregelen volgen waar betrokkenen niets mee opschieten. Bijvoorbeeld overgangsklachten. Een normaal verschijnsel waartegen allerlei niet onschadelijke medicijnen werden voorgeschreven zonder veel resultaat. Ander voorbeeld: het DSM-circus. DSM is het diagnostisch begrippenstelsel dat de psychiater hanteert. Daar zijn nogal wat diagnoses aan toegevoegd omdat de farmaceutische industrie pillen wil slijten.
Ja, ik zeg het maar precies zo lullig als het ging. Je kunt ook ziektes creëren door te trutten met normaalwaarden. Als je de normaalwaarde van bloeddruk, cholesterol, nierfunctie, glucose of PSA een beetje strenger formuleert dan zoeft het aantal patienten dat lijdt aan te hoge bloeddruk, te hoog cholesterol, chronisch nierfalen, suikerziekte of een mogelijke prostaatkanker met miljoenen omhoog. De zinloze strijd tegen deze ‘te hoge’ waarden wordt door de dokter welgemoed ter hand genomen en het resultaat is een miljardenbusiness die niet meer valt in te dammen. We kregen op de NTvG-dag meerdere malen te horen dat 30 procent van alle medische ingrepen overbodig is. Daarbij zit ook het voorschrijven van medicatie.
Om het wat warriger te maken is er ook nog de inter-dokter variatie. In regio A krijgen veel meer mensen een nieuwe heup dan in regio B. Ook als je corrigeert voor de gemiddelde leeftijd in die regio’s. Dokter C. wil een scan bij 10 procent van de kinderen met hoofdpijn. Dokter D. bij 60 procent.
Risicobehandeling
Hoe komt dit nou allemaal? Allereerst door angst in de patient en die gaat niet weg door een test. Want als je zwicht: ‘goed dan vraag ik wel een scan aan’, dan denkt de patient: ‘aha, dokter denkt dus zelf ook dat het wel iets zou kunnen zijn!’ Bovendien accepteren we steeds minder risico’s. Veel geneeskunde is risicobehandeling. Denk aan bloedverdunners, cholesterolverlagers, middelen tegen hoge bloeddruk. Allemaal pillen die je niet inneemt om een symptoom te bestrijden. Je slikt het om te voorkomen dat je symptomen krijgt. Big Pharma is ook een belangrijke boosdoener in dit onprettige krachtenveld. Wat de grote firma’s uitvreten met uw arme lijf en de beïnvloedbare dokter is veel erger dan we toch al vreesden.
Dan is er nog de financiering. Die gaat vaak per verrichting. Nou, dan gaan we verrichten! Helaas wordt het goede gesprek dat de dokter nodig heeft om u weg te houden van zinloze verrichtingen niet gefinancierd. Ik snap dat niet, want dat levert financieel veel op. Misschien is het moeilijk te administreren. Rekening van 750 euro ‘want ik heb mevrouw een operatie ter waarde van 7500 euro uit het hoofd gepraat’.
Tenslotte: betekent zo’n dag niet dat het hele artsenvak aan elkaar hangt van list en bedrog? Nee, het betekent dat uw dokter lid is van een beroepsgroep die haar eigen grenzen onder ogen durft te zien. Het tijdschrift waarin dat gebeurt bestaat al 162 jaar.
Bert Keizer is filosoof en arts bij de Levenseindekliniek. Voor Trouw schrijft hij wekelijks een column over zorg, filosofie, en de raakvlakken daartussen.